Łzawienie to nadmierne wydzielanie łez przez gruczoły łzowe. Zwykle nie jest niebezpieczną dolegliwością, zagrażającą zdrowiu, ale może być bardzo uciążliwe i uniemożliwiać codzienne funkcjonowanie. Skutecznie przeszkadza w wykonywaniu wielu czynności, jak np. praca przy komputerze czy prowadzenie samochodu. Łzawienie oczu może być również nasilone i różnie oceniane przez różne osoby.
Niektórzy nie zauważają, że ich oczy nadmiernie łzawią, mimo występowania problemu, inni nawet przy nieznacznym łzawieniu zgłaszają się do okulisty. Łzawienie oczu może mieć charakter przewlekły lub napadowy, w zależności od przyczyny. Nie należy mylić łzawienia z płaczem, który jest tylko objawem reakcji emocjonalnej. Nad płaczem można zapanować, natomiast z łzawieniem nie jest już tak łatwo. Łzawienie może mieć charakter odruchowy, kiedy łzy oczyszczają oko z zanieczyszczeń (np. kurz, ciało obce), może być jednak też objawem choroby oka i dróg odprowadzających łzy.
Łzy, choć wydają się tylko wyrazicielami naszych emocji, są bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania oka, jego ochrony przed wysychaniem, uszkodzeniem i infekcjami oraz wyraźnego, komfortowego widzenia. Nieprawidłowości w składzie lub ilości łez powodują powstawanie dokuczliwych objawów szczypania, pieczenia, uczucia suchości i piasku pod powiekami oraz właśnie nadmiernego łzawienia.
W normalnych warunkach łzy wydzielane są przez główny gruczoł łzowy i gruczoły dodatkowe.
Łzy składają się w większości z wody, ale również z chlorku sodu, śluzu, białek oraz substancji bakteriobójczych. Rozprowadzane są po powierzchni gałki ocznej podczas mrugania powiekami. Różna ilość wodnistej składowej łez jest tracona przez odparowywanie, które zależy od wielkości szpary powiekowej, częstości mrugania oraz temperatury i wilgotności otoczenia. Reszta łez jest odprowadzana przez drogi łzowe do nosa, co w normalnych warunkach jest niewyczuwalne. Natomiast przy nadmiernym łzawieniu część łez odpływa do nosa, a część przelewa się poza brzegi powiek i płynie po policzkach, stąd ociera się nie tylko oczy i policzki, ale trzeba też wycierać nos. Przyczyną łzawienia może być nieprawidłowy skład łez, gdy brakuje substancji, która „przyczepia” łzę do powierzchni oka, w wyniku czego woda ciągle z niego wypływa.
Nadmierne wydzielania łez może występować paradoksalnie w tzw. zespole suchego oka, związanym z niewystarczającym wydzielaniem łez, co prowadzi do podrażnienia oka, wywołując uczucie piasku pod powiekami, drapanie, swędzenie, pieczenie oraz zaczerwienie i bolesność oka. W tych przypadkach (nieprawidłowy skład lub niedobór łez) leczenie jest objawowe przy pomocy kropli do oczu typu „sztuczne łzy”, które można zakupić w aptekach bez recepty. Nie warto stosować ziół w postaci kropli do oczu, naparów i okładów na oczy.
Nadmierne, odruchowe łzawienie oczu może wystąpić przy podrażnieniu nerwu węchowego, np. przez zapach cebuli, czy wdychanie innych podobnie działających wonnych substancji, może być również spowodowane czynnikami drażniącymi, jak np. wiatr, kurz, zimno, jaskrawe oświetlenie - łzawienie pełni tu funkcję ochronną. Łzawienie tak wywoływane powinno ustąpić, jeśli usunie się czynnik drażniący. Podczas narażenia na kontakt z drażniącym działaniem wiatru lub słońca, pomocne będą okulary przeciwsłoneczne posiadające filtr UV.
Nadmierne wydzielanie łez często towarzyszy infekcjom gardła, nosa oraz zatok przynosowych, może być też spowodowane przez ból każdej części ciała. Po wyeliminowaniu tych przyczyn, łzawienie oczu ustępuje.
Wiele schorzeń gałki ocznej objawia się nadmiernym łzawieniem.
Pojawia się ono, jeśli dojdzie do uszkodzenia rogówki (np. po zadrapaniu) lub gdy ciało obce (np. ziarenko piasku, mały owad, opiłek żelaza) wniknie do spojówki, pod powiekę, do rogówki. Dodatkowymi objawami są wtedy zazwyczaj ból i światłowstręt. Z takimi obiektami oko zwykle radzi sobie samo, właśnie w mechanizmie zwiększonej produkcji łez, które wypłukują intruza na zewnątrz. Jeśli to nie przyniesie efektu, należy spróbować płukać wodą znajdującą się w naczyniu lub pod bieżącą wodą, można również spróbować usunąć ciało obce samemu lub z pomocą bliskiej osoby przy pomocy gazika. Niekiedy jednak niezbędna jest interwencja lekarza okulisty, który w sposób fachowy usunie ciało obce, może też zalecić leki (przeciwzapalne, przeciwbólowe, nawilżające) w postaci kropli do oka.
Łzawienie może być jednym z objawów zapalenia spojówek lub rogówki (infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze), któremu towarzyszą zaczerwienienia oka, obrzęk powiek, uczucie świądu i bólu, czy wydzielina w worku spojówkowym. W tych stanach zapalnych okulista zaleci odpowiednio działające (przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo) krople do oka. Zapaleń tych można uniknąć przestrzegając zasad higieny oczu, czyli nie dotykać do oczu brudnymi rękami, unikać kontaktu oczu z przedmiotami, które mogą być źródłem infekcji. Szczególną uwagę w tym względzie powinny mieć osoby używające soczewek kontaktowych.
Do innych poważnych chorób oka, którym towarzyszy łzawienie, należy jaskra oraz zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego, które wymagają leczenia specjalistycznego.
Kolejną przyczyną są zawinięte lub nieprawidłowo rosnące rzęsy, które drażnią powierzchnię gałki ocznej (spojówkę i rogówkę). W tym przypadku należy usunąć źle rosnące rzęsy, przy pomocy pęsety, ewentualnie stosując miejscową elektroterapię lub krioterapię.
Łzawienie jest częstym objawem alergii, ale może być też trudnym do rozróżnienia przeziębieniem, którego objawy są podobne do alergicznego nieżytu nosa. Łzawieniu i pieczeniu spojówek w alergii towarzyszy wodnisty katar i kichanie. Objawy alergii nasilają się pod wpływem kontaktu z alergenem (np. pyłki traw i roztocza kurzu domowego), można je minimalizować, unikając kontaktu z alergenem oraz stosując leki przeciwalergiczne i odczulanie.
Nadmierne łzawienie może jednak nie tylko być wynikiem nadmiernej produkcji łez, towarzyszącej reakcji odruchowej lub opisanym wyżej schorzeniom oka, ale jego przyczyną może być też niemożność odpływu łez prawidłową drogą, czyli do woreczka łzowego i dalej do jamy nosowej. Utrudnienie odpływu może występować przy obrzęku powiek spowodowanym np. krwiakiem, ukąszeniem owada lub masą guza rosnącego w pobliżu dróg łzowych - łzy nie odpływają wówczas przez punkty łzowe do kanalików (obrzęk je „zatyka”), lecz płyną po policzkach. Utrudnienie odpływu łez może też wystąpić, gdy doszło do uszkodzenia dróg odprowadzających łzy, np. w wyniku bezpośredniego urazu, późniejszych blizn pourazowych, czy przebytych w przeszłości zapaleń kanalika łzowego czy woreczka łzowego.
Każde zapalenie kanalików łzowych i woreczka łzowego może spowodować zwężenie lub niedrożność, czyli zamknięcie światła przewodów. W ostrym stanie zapalnym obejmującym drogę odpływu łez, z obrzękiem i bolesnością stosuje się leczenie zachowawcze. W innych przypadkach podejmuje się próby sondowania i przepłukiwania dróg łzowych. Gdy to nie pomaga i powstaje trwała niedrożność dróg odpływu łez, przeprowadza się zabieg operacyjny, polegający na odtworzeniu drogi łączącej worek spojówkowy z jamą nosową. W przypadku pourazowego uszkodzenia dróg łzowych leczenie sprowadza się do chirurgicznego zrekonstruowania ich ciągłości i przywrócenia im drożności. Zabiegi te przeprowadza się w ośrodkach specjalistycznych.
W starszym wieku może dochodzić do zwiotczenia skóry powiek, które powoduje odwinięcie powieki dolnej w wyniku czego punkt łzowy nie dotyka bezpośrednio do powierzchni gałki ocznej, łzy nie dostają się do dróg łzowych w sposób efektywny i następuje łzawienie. Gdy zwiotczenie powiek jest wyraźne, z towarzyszącym odwijaniem powieki lekarz okulista przeprowadzić może operację plastyczną powieki.
U małych dzieci łzawienie może być wynikiem wrodzonej niedrożności dróg łzowych. Objawia się już u noworodków śluzowo-ropną wydzieliną w worku spojówkowym i może prowadzić do zapalenia woreczka łzowego. Stan ten zwykle ulega samoistnemu udrożnieniu. W leczeniu zaleca się masaż okolicy woreczka łzowego z miejscową antybiotykoterapią. Jeśli leczenie zachowawcze nie skutkuje to wykonuje się płukanie dróg łzowych, a jeśli nadal nie ma poprawy ich sondowanie, a w ostateczności operacyjne połączenie woreczka łzowego z jamą nosa.
Powiązane artykuły:
Podstawowe badanie okulistyczne >>
Alergie oczu >>
Nadmierne łzawienie oczu - przyczyny >>
Konsultacje medyczne: dr n. med. Maria Lewandowska-Furmanik
