Zespół suchego oka (ZSO) jest bardzo często występującym schorzeniem powierzchni gałki ocznej, którego przyczyną jest dysfunkcja tzw. filmu łzowego, pokrywającego gałkę oczną.
Szacuje się, że pacjenci z tym schorzeniem stanowią 20-25% pacjentów zgłaszających się do okulisty z powodu tzw. "czerwonego oka".
Prawidłowy film łzowy skład się z trzech warstw:
Film łzowy jest rozprowadzany po powierzchni oka poprzez ruchy powiek. Ochrania gałkę oczną przed czynnikami zewnętrznymi oraz zapewnia gładką powierzchnię optyczną.
Zespół suchego oka (ZSO) występuje w przypadku zmniejszenia ilości filmu łzowego, a także przy zaburzeniu proporcji pomiędzy poszczególnymi jego składowymi.
Najczęstsze przyczyny ZSO to zwiększone parowanie łez, w wyniku stanów zapalnych rogówki, zaburzenia funkcji gruczołów powiekowych (przede wszystkim tzw. gruczołów Meiboma) lub działania czynników zewnętrznych takich długotrwała ekspozycja na suche powietrze czy przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach.
Zmniejszona produkcja warstwy wodnej jest związana przede wszystkim z wiekiem (po 40. roku życia), chorobami ogólnymi np. reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Parkinsona oraz stosowaniem leków miejscowych (np. atropina) lub ogólnych (leki przeciwalergiczne, przeciwdepresyjne, moczopędne, środki antykoncepcyjne). Dotyczy to również kobiet w wieku menopauzalnym oraz w okresie po menopauzie.
Niedobór warstwy śluzowej jest najczęściej skutkiem oparzeń chemicznych, przewlekłych stanów zapalnych (wirusowych, bakteryjnych, alergicznych) oraz niedoboru witaminy A.
Inne przyczyny powodujące lub nasilające ZSO to przebywanie w zadymionych lub zakurzonych pomieszczeniach, narażenie na działanie chlorowanej wody i noszenie soczewek kontaktowych. Częstą przyczyną jest rzadkie mruganie, obserwowane przede wszystkim u osób pracujących przez wiele godzin przed komputerem, czytających lub prowadzących samochód. Krople nawilżające są też konieczne u pacjentów po laserowych korekcjach wady wzroku.
Diagnostyka zespołu suchego oka, to na początku wywiad oraz badanie w biomikroskopie okulistycznym. Ocenia się także ilość mrugnięć (prawidłowo to 12 na minutę) oraz wykonuje się specjalistyczne testy, przede wszystkim test Schirmera oraz TBUT (tear break up time, czas przerwania filmu łzowego). Test Schirmera (pasek bibułki założony pod dolną powiekę) bada ilość warstwy wodnej łez, natomiast BUT stabilność filmu łzowego. Test przerwania filmu łzowego (BUT) przeprowadza się w gabinecie okulistycznym, podczas badnia w biomikroskopie. Pacjet ma zabarwione oczy niewielką ilością fluoresceiny, a lekarz obserwuje, jak długo na powierzchni utrzymuje się nieprzerwana powłoka, tzw. film łzowy. W razie potrzeby można wykonać też inne badania z użyciem 1% różu bengalskiego lub 2% zieleni lizaminy. Oba barwniki, podobnie jak fluoresceina, wybarwiają martwe komórki nabłonka spojówki i rogówki.
Objawy zespołu suchego oka: swędzenie, pieczenie, ból, uczucie "piasku pod powiekami", światłowstręt oraz pogorszenie widzenia w przypadku uszkodzenia rogówki. Istotne jest podkreślenie, że nadmierne łzawienia może być też objawem suchości oczu - jest ono spowodowane zmniejszoną ilością warstwy mucynowej (śluzowej) filmu łzowego, co powoduje, że film łzowy "nie trzyma się" na powierzchni gałki ocznej. Jest to tzw. "płaczące suche oko". Należy pamiętać, że zespół suchego oka może być podłożem do rozwoju przewlekłych zakażeń powierzchni oka.
Podstawą leczenia postaci łagodnych i umiarkowanych zespołu suchego oka są preparaty nawilżające, dostępne bez recepty, w postaci kropli lub żelu. Większość kropli zawiera kwas hialuronowy, który umożliwia wytworzenie gładkiej warstwy filmu łzowego. Krople aplikuje się co najmniej 3 razy dziennie. Nie powodują zaburzeń widzenia. Preparaty nawilżające powinni stosować nie tylko chorzy z określonymi dolegliwościami, ale też tacy, u których istnieje zwiększone ryzyko zespołu suchego oka i następowych stanów zapalnych. Należą do nich osoby po 40. roku życia (głównie kobiety), wielogodzinnie czytające lub pracujące przy komputerze, a przede wszystkim użytkownicy soczewek kontaktowych. Dla tych ostatnich najbardziej wskazane są krople bez konserwantów. Przy bardziej nasilonych symptomach wskazane jest stosowanie preparatów wzbogaconych o inne substancje np. dekspantenol lub uzupełniających wszystkie warstwy filmu łzowego. W przypadku braku skuteczności kropli, warto skonsultować się z lekarzem okulistą.
Preparaty nawilżające mogą być pomocne w leczeniu alergicznych chorób, ponieważ łagodzą dyskomfort, a ponadto wypłukują alergeny. Jednak w tym przypadku powinny być stosowane jako dodatek do kropli ze wskazaniami na alergiczne objawy oczne (np. krople z olopatadyną). Kolejną grupą, u której jest zalecane stosowanie preparatów "sztucznych" łez są pacjenci leczeni z powodu jaskry. Długotrwałe, przewlekłe stosowanie kropli przeciwjaskrowych może wywołać lub nasilić schorzenia powierzchni oka, dlatego stosowanie kropli nawilżających powinno być standardem.
Leczenie łagodnych postaci suchego oka może być prowadzone przez lekarza rodzinnego. W przypadkach cięższych konieczna jest konsultacja okulisty, który włączy dodatkową terapię i będzie monitorował stan pacjenta, także pod kątem oceny ewentualnych dodatkowych powikłań.
Powiązane artykuły:
Jak dbać o oczy? - 5 dobrych nawyków >>
Ochrona oczu - nawilżenie >>
Krople do oczu bez recepty >>
dr n. med. Małgorzata Mulak, lekarz okulista
